Mag je praten over de dood?
(Freedom Unlocked Podcast)
#59. Omdat je broer sterft
Toen de telefoon ging
Bel dringend
Deze ochtend kreeg ik een bericht. “Bel dringend!”
Nou we zijn in Mexico. M’n vader ging af en toe kijken voor Lewis, m’n kat en had waarschijnlijk nog wat advies nodig bij iets dat hij snel nodig had nu hij in huis was.
Ik belde terug
"Kim... Ik moet je wat vertellen"
Ik dacht dat het m'n kat was...
Het eerste wat ik dacht was dat Lewis, m’n kat gestorven was en ik voelde al verdriet opkomen.
Maar toen zei hij… “Je weet dat Nathan”… En ik wist het al, alles wat daarna gebeurde was één grote waas. Ik voelde een oerkreet diep vanuit m’n hart via m’n keel naar buiten stromen. M’n knieën deden het niet meer en ging tegen de grond.
M’n lieve Nathan was al reeds maanden ziek en toch had ik er nooit bij stilgestaan dat hij zou kunnen sterven. Ik wist het wel, ik had het gelezen op dr. Google. Maar ik geloofde niet dat dit hem zou overkomen. Dus ik had er verder geen ruimte voor genomen.
Ik had hem net nog gezien, vorige week nog. Ik heb ‘m gezoend en geknuffeld en nu kan dat niet meer. Hoe kan dat niet meer? Dat kan toch niet? Waarom heeft niemand me gezegd dat dit zou gebeuren? Dan had ik meer van dit en minder van dat.
"Ik vond hem vroeger nogal eens een opschepper"
Wisdom is like a baobab-tree. No individual can embrace it alone.
Mijn moederhart ontwaakt.
De kindjes! De kindjes!
Zij verloren ook iemand dierbaar. Deze ruimte innemen voor verdriet is niet alleen voor mij. Ik stond op en zag ze daar zitten. Verstard in de zetel. Angstig voor zich uit aan het kijken:
“Mogen wij hier ook verdrietig om zijn?”
Dat is wat kinderen doen, dat herken ik van toen ik klein was. Je kent het misschien nog wel van in je eigen jeugd. Als je ouders gingen scheiden, als ze ruzie hadden, of als iemand stierf. Als kind is er niet altijd ruimte voor je verdriet, omdat volwassenen er nu teveel hebben om dat van jou er ook nog bij te nemen.
Ik hoorde laatst in de podcast “de wereld ontwaakt” hoe kinderen soms hun eigen verhalen meedragen:
Het ging over twee zusjes en hun ouders. Er werd via de radio meegedeeld dat er oorlog werd verklaard. De ouders waren van slag en omhelsden elkaar.
Het ene zusje kreeg de geloofsovertuiging dat wanneer er verdriet is of wat ergs gebeurt je elkaar nodig hebt en je verbinding zoekt.
Het andere zusje, die hetzelfde tafereel zag, kreeg de geloofsovertuiging dat wanneer er iets ergs gebeurt je er alleen voor staat.
Ik raapte alles wat ik had samen en ging tussen de kindjes zitten, ik nam ze stevig vast. En pas dan namen ze de ruimte om hun verdriet te tonen en te huilen zoals ze dat ook echt wilden.
"In welk dier zou Nathan veranderen, mama?
Ik geloof in de oneindigheid van de dingen en om het makkelijk te maken voor de kinderen om te begrijpen heb ik al wel eens verteld dat ik geloof dat we daarna weer kiezen hoe we terug komen.
“Volgens mij wordt ie nu een vleermuis!” Zegt Ben. “Die zijn lief en schattig. Maar ook grappig. Net zoals Nathan.”
Want ik was in gesprek met m'n vader toch?
Ik kom tot het besef dat Manu staat te bellen in de kamer naast ons, hij heeft de telefoon overgenomen. En ik voel me dankbaar voor de overige mannen in m’n leven die er wel nog zijn. M’n vader die zorgt voor m’n stiefmoeder en Manu die mij ondersteunt in m’n verdriet.
M’n stiefmoeder, één van de liefste vrouwen in mijn leven. Verloor haar kind, bedenk ik me. Ik denk hoe het zou voelen om één van mijn kinderen te verliezen en druk ze stevig tegen me aan, terwijl de tranen stromen.
Omdat m'n lieve broer dood is
“Mama, hoe is Nathan precies gestorven”
“Mama, konden ze er echt niets meer aan doen?”
“Mama…”
“Nu is het even genoeg” Zegt Manu. Mama heeft verdriet. Ze wil er nu even niet over praten.”
“Maar… Ik wil er wel over praten”Zeg ik.
Mag ik nog praten over mijn dode broer. Vraag ik me af. Mag ik deze podcast opnemen, mag ik erover praten met andere mensen? Mag ik dit rouwproces op mijn manier doormaken of moet ik rekening houden met andere mensen hun gevoelens, die hier helemaal niet over willen praten.
Praktische filosofie met Elke Wiss...
Ik besef dat ik net in het boek van Elke Wiss aan het lezen ben, het noemt Socrates op Sneakers en ik heb me voorgenomen dit jaar te wijden aan communicatie, betere vragen leren stellen en vooral de verbinding daarin vinden met anderen.
En ik bedacht me net dat ik deze paragraaf las:
“We geven vaak de vraag en de vraagsteller de schuld van ons ongemak. We zeggen tegen kinderen ‘dat mag je niet vragen’ We bestempelen een vraag als ‘onbeleefd’, ‘veel te persoonlijk’ of antwoorden kortaf dat dit soort vragen ongepast zijn.
Stel je toch die spannende maar oprechte vraag, dan loop je het risico dat jij als vraagsteller daarvoor wordt afgerekend. De schaamte die dat oproept willen we niet nogmaals ervaren en dus ontwijken we de diepgaande spannende vraag. En daarmee de kans op een goed gesprek en echte verbinding.”
Ik wil m’n kinderen leren dat die spannende maar oprechte vraag wel kan.
Dat verbinding belangrijk is. Zelfs als dat wilt zeggen dat je soms ongemakkelijke gesprekken aangaat.
En dus neem ik deze uitdaging met veel liefde aan. Ook al doet het pijn om erover te praten, merk ik toch dat ik blij ben met de gesprekken, omdat het ruimte gaf. Maar dat wil niet zeggen dat het makkelijk is.
Ode aan m'n broer
Lieve Nathan, zelfs nu meteen krijg ik van jou deze prachtige parallelle lessen.
M’n broer kon altijd veel beter verbinden dan ik. Waar ik moeite had om liefde te uiten, strooide hij het in het rond alsof het niets was. Vroeger begreep ik dat niet, Toen ik een jaar of 16 was vond ik hem vooral een opschepper. Later besefte ik dat ik hem vooral benijdde om zijn talent, hij kon iets heel naturel wat ik ook wilde kunnen.
Nu kan ik het ook, al is het dan nog steeds niet zo moeiteloos als m’n broer dat deed. En wou ik dat ik het langer met hem kon delen.
Onverwacht...
Ik heb z’n ziekte onderschat, ik heb het kleiner gemaakt dan het was. En toch ben ik dankbaar dat we onze gesprekken nog kregen en verbinding vonden op een veel dieper niveau dan ooit tevoren.
Ondertussen…
“Mama, is Nathan nu echt weg?”
Nee, Nathan is niet weg.
Nee, m’n broer is niet weg. Relaties verdwijnen niet. Ik praat nog steeds tegen m’n opa. Hij leeft in onze tuin in de pioenrozenstruik die ik meenam uit z’n tuin toen hij stierf.
De struik verhuisde mee met ons naar onze nieuwe woning en is er nog steeds. Ik praat voor altijd met m’n pioenrozen, en aldus ook met m’n opa. Waar ik nu meer mee praat dan ik ooit tevoren gedaan heb.
Pioenrozen en vleermuizen
Ik ben altijd wat bang geweest van m’n opa. Hij was altijd zo chagrijnig… De pioenroos daarentegen is rustig… Neemt de tijd om te luisteren. Ik kan wel zeggen dat onze relatie nooit beter was als vandaag. Ik hou van beide versies, maar deze liet me veel meer toe in z’n hart en ik ben er hem alleen maar liever door gaan zien.
Ik moet zeggen dat ik m’n twijfels had bij de vleermuis… Kan dat zo in corona-tijd? Een vleermuis. Maar ik moet ook eerlijk zeggen dat vleermuizen altijd al één van m’n lievelingsdieren waren. Ik ving er ooit één als kind en ze zijn zo ontzettend mooi en zacht, en tegelijkertijd magisch.
Sprookjesfiguren maar dan in het echt.
Sta er maar even bij stil. Van alle sprookjesfiguren die je kent. De eenhoorn, de draak, noem maar op. Is er slechts één die echt bestaat. En dat is de vleermuis.
Een vleermuis is nooit alleen, blijft steeds in een groep. En werken met een echolocatie. M’n broer had ook altijd de kracht om te voelen wat anderen voelden. En zei iets of niets terug. En beiden was altijd de perfecte aanpak.
Nu heb ik een relatie met de vleermuis. Heerlijk, want er fladderen er elke avond in onze tuin.
Nu heb ik m’n opa en m’n broer dagelijks bij me. Zo vaak zijn ze nooit eerder bij me op bezoek geweest.
“Mama, heb je altijd zoveel verdriet als iemand sterft?”
Hoe meer je van iemand houdt, hoe meer pijn het doet als die weggaat. Maar toch is het belangrijk dat je van ze durft houden alsof ze nooit zouden kunnen verdwijnen. Want het is het meer dan waard.
Ondertussen speelt het nummer van Herman Van Veen door de auto radio… “Als hij kon toveren, kwam alles voor elkaar”…
Ja, wat als ik kon toveren. Dan denk ik dat ik…
Verdriet en de dood verbindt , broer of niet.
Tot ik denk aan de woorden van de Dalai Lama; verdriet verbindt.
Ik denk aan het verhaal dat hij vertelt in het boek van de vreugde (het gaat een beetje anders, maar ik kan het me niet goed meer herinneren hoe het precies loopt).
Het gaat over een vrouw, wiens kind stierf. Ze is ontroostbaar en kan niet meer rationeel denken. Ze trekt van dorp tot dorp met haar dode kind in haar armen om te vragen of iemand het kan genezen.
Uiteindelijk komt ze aan bij de Dalai Lama en stelt ze opnieuw dezelfde vraag.
“Kan u mijn kind genezen”..
“Dat kan ik” zegt de Dalai Lama. Maar dan moet u voor mij 20 verschillende mensen vinden die nooit eerder een dierbare zijn verloren.
De vrouw gaat vol goede moed naar het dorp en belt van deur tot deur. Maar bij elk huis waar ze aanbelt blijkt iemand te wonen die ooit iemand dierbaar verloren is.
Ze wordt binnen gevraagd, maakt verbinding en kan haar verhaal delen met anderen en zij op hun beurt. Ze delen hun lief en leed.
Er bestaan geen mensen die geen dierbaren verloren.
Dat doet ze van deur tot deur… Ze leert hier dat er geen mensen bestaan die niemand dierbaar verloren zijn. Maar door de verbinding die ze krijgt met anderen, keert ze terug naar de Dalai lama en vindt de kracht haar kind eindelijk te begraven.
Nathan de verbinden
M’n broer met al zijn liefde. Gaf ons zijn laatste geschenk. Verdriet en de dood verbindt als geen ander. Je bent altijd al een sluwe vos geweest. Heb je ons weer goed liggen. Met je levenslessen.
Ik geloof dat we allemaal kiezen waar we geboren worden, dat we onze families kiezen, omdat we weten dat zij ons de lessen gaan leren die we nodig hebben om te worden wie we willen worden. Ik ben blij dat mijn broer koos, en hij mij.
Ik fluister tegen de kinderen hun oor… Leef je leven voluit. Ga alles doen wat je wilt doen. Laat je nooit tegenhouden door angst. Ga liefhebben, ga fouten maken en leren. wees nieuwsgierig en durf bevragen en weet dat je ook vreselijke dingen zal tegenkomen. Maar dat ze broodnodig zijn om je te vormen.
...En hou je ogen open voor de parallelle levenslessen
Ik hou m’n adem in. En slik nog een traan naar binnen, ik denk niet dat ik al ooit zoveel heb gehuild. Het stopt maar niet. Een lopend vat zout.
En ik denk ineens terug aan vannacht… Want ik werd toen heel gek wakker. alsof er een waarschuwing kwam. Ik had geen nachtmerrie, ik had geen droom. Geen gek geluid gehoord en toch voelde ik me vreselijk en werd ik abrupt gewekt. Ik vertelde het tegen Manu, dat ik het niet wist wat het was. Alleen dat het niet goed voelde.
Ik begon terug te rekenen naar de tijdzone van Mexico naar België.
En besef dat jij het was Nathan. Jij kwam me nog even gedag zeggen voor je vertrok.
Zelfs als je sterft blijf je pijnlijk attent.
En ik denk heel even… Opschepper…
Boeken over rouwen en verdriet die mij hierin helpen: Dinsdagen met Morrie, Boek van de vreugde, Casper, een rouwboek, Socrates op sneakers,
Zonder kwaliteitsverlies van 1:1 coaching naar een succesvol groepsprogramma Ben je als ondernemer op zoek naar manieren om je bedrijf naar een hoger niveau te
Hoe ondernemers financiële vrijheid kunnen bereiken door vermogen op te bouwen Doe jij al aan vermogen opbouwen in je bedrijf? Het is een veelvoorkomend scenario:
Sales funnel leads omzetten in klanten, hoe doe je dat? Let’s talk about sales funnel leads. Hoe kan je de leads die je via je
Tijd tekort? Een nieuwe kijk op uitbesteden en delegeren voor effectieve productiviteit. Tijd tekort als ondernemer? In de moderne zakelijke wereld streven veel ondernemers naar
Financiële Vrijheid: Waarom Je Moet Stoppen met Budgetteren en Beginnen met Leven Budgetteren wordt in de wereld van financiële planning vaak gezien als een essentieel
Een positieve geld mindset in 4 stappen Hoe is jouw geld mindset? Negatieve gedachten rond geld kunnen als een verstikkende deken aanvoelen, waardoor het moeilijk
Wat een moedig stuk vol zelf mededogen. Ben er helemaal ontroerd door. Zelf ook enkele decennia geleden een broer verloren en die oude pijn zit er duidelijk nog, want je raakte hem minzaam aan. Bedankt dit te durven delen
Dankjewel Pieter. Jij ook nog steeds heel veel liefde gewenst met het rouwen om je broer.